Okkerdeis skreau ik dat myn âld-Afûk dosint Aant Mulder sa'n aardich stikje skreaun hie oer de Fryske taal en dat soks ek wat kostje mei, of sels moat.

Ik wist doe noch net dat ik him (twadde fan rjochts) de folgjende dei moetsje soe by in besite fan it bestjoer fan de Ried fan de Fryske Beweging oan it Provinsjehûs.

Nei oanlieding fan it kommentaar yn de Leeuwarder Courant, skreau (myn âld Afûk-dosint) Aant Mulder in moaie reaksje op de webside fan de Ried fan de Fryske Beweging.

"It Frysk is net fergees. It is nuver mar as oer it Frysk praat en skreaun wurdt, giet it eins altyd daliks oer jild. Dat wit ik noch wol út de tiid dat ik belutsen wie by petearen oer gemeentlike beliedsplannen Frysk. Men krige altyd it gefoel dat der eins net te folle oer it brûken fan it Frysk yn stean moast en dat wat der wol yn stie, eins net te folle jild mei muoid wêze mocht."

Lês fierder by It Nijs

It kolleezje fan Deputearre Staten hat tiisdei 12 juny de regeling Mei-inoar foar it Frysk oannommen. De regeling makket it mooglik dat gemeenten finainsjele stipe krije by it opstellen of útfieren fan it taal belied.

Dit wiene de reaksjes yn it nijs:

Hjoed wie de iepening fan twa talepaviljoens yn de Prinsentuin yn Leeuwarden, de Kulturele Haadstêd fan Europa. It iene paviljoen is troch wethâlder Feitsma fan Leeuwarden fan Ark werdope ta Liwwadders.

Dy namme sint my net. Abe Brouwer brûkt yn syn Weerklanken, it Stadsfries sa't dat praat wurdt yn 'Leewadden'. Us heit - telch fan in Vlietster skûtsjeskippersgeslacht - prate altyd fan 'Luwwadder skúnpútsersgúd',  mar noch Brouwer, noch ús heit hie it oer Liwwadden of it Liwwadders...

Hawar. Der sil wol in goede ferklearring foar wêze.

It oare paviljoen hat de namme MeM. De foarm is dy fan in frouljusfiguer en werinneret ús allegear oan ús memmetaal. Yn de rok fan MeM kinst wat te drinken freegje, ast in wize fynst om mei it dôve personiel te kommunisearjen.

It dak fan it paviljoen wurdt beklaaid mei in soarte fan tegels, dêr't it publyk har moaiste wurd op skriuwe kin. Mei it opblazen fan de frouljusfiguer waard it paviljoen iepene.

Al mei al binne de paviljoens wat my oanbelanget in griutte onwinst foar Ljouwert as Kulturele Haadstêd 2018.

In skoft lyn trof ik Dirk Jan Muntendam foar it earst yn jierren wer ris. Wy kenne inoar noch fan de tiid dat wy Fryske Taal en Kultuer studearren oan de RuG. No hie in oare studint fan dy tiid - Geart Tigchelaar - in priis wûn foar syn oersetting Erik of it Lyts Ynsekteboek.

Dirk Jan fûn de priisútrikking mar - ik parafraseer - saai en der hie er eins wol gelyk oan. Wy fregen ús yn in lange e-mailwikseling dy't folge, ôf oft de wrâld fan de Fryske taal en letterkunde net leuker makke wurde koe. Is in priisútrikking sa as dizze wat minsken oanlûkt en stimulearret om mear Frysk te bruken? Is alle krewaerjen om it Frysk formele status te jaan yn it ûnderwiis en de rjochtsseal genôch? Moat it Frysk net 'leuker' wurde om in grut publyk oansprekke te kinnen?

​Hawar, hjoed stiene ús konklúzjes publisearre yn in Te Gast yn de Leeuwarder Courant. Ik haw Dirk Jan frege wat er der fan fûn.

​Hy fûn it leuk.

​

No is der diskusje oft it ûnsjogge byldsje dat op Over de Kelders stiet net nei it Schavernekplein ferpleatst wurde moat. Leeuwarden bliuwt ek mar in doarp.
 
De fassinaasje fan minsken – altiten manlju, nammers – mei frou Hari is op himsels al oerdreaun. Wylst oare froulju yn dy tiid dwaande mei frouljuskiesrjocht (Emmeline Pankhurst), ôfstudearjen as dokter (Aletta Jacobs) of it winnen fan twa nobelprizen (Marie Curie), die Mata Hari net folle mear as by de iene nei de oare hege militêr de broek nei ûnderen strûpe.
 
Yn dat proses fan offisieren ôfwurkje, hat hja nei alle gedachten militêre geheimen fan de Frânsen oan de Dútsers trochspile en oarsom. Soe it sa wêze dat de Earste Wrâldoarloch langer duorre hat, om’t de Dútsers mei tank oan Mata Hari op ‘e hichte wiene fan de plannen fan de Alliearden, dan is it dochs net wat om grutsk op te wêzen? Dan soe Leeuwarden har skamje moatte foar ien fan har meast ferneamde dochters.
 
Dat, wat it plak fan it byldsje oanbelanget, soe ik sizze: fuort mei dat byld! Wy soene it noch omsmelte kinne ta lytse byldsjes foar in award der’t wy it Leeuwarder lodske op in passende wize mei betinke: foar de meast oerhuorrige bekende Nederlanner fan it jier, bygelyks. Of de slapste pornofilm fan it jier. Of it minst hygiënyske bordeel fan Nederlân.

Fieders net te folle omtinken jaan. 
​

Ik fyn Geart Tigchelaar in oanwinst foar de Fryske literatuer. It is al wer even lyn dat De Kweeste fan Ridder Pieter en Lúshâlding ferskynden. No hat er yn koarte tiid in dichtbondel, in roman en de oersetting fan Erik of het Lyts Ynsekteboek publisearre.

Geart is dus produktyf, skriuwt moai Frysk (hellet der net al te folle nijmoadrichheden by), mar wichtiger is dat er yn syn wurk faak ik luchtige toan en humor ferwurket. Dat soe yn de Fryske literatuer om my wol wat mear meie.

Fan 'e middei, freed 4 novimber, krige Geart Tigchelaar út hannen fan deputearre Sietske Poepjes de Obe Postmapriss foar syn oersetting fan Erik of it lyts ynsekteboek.
​
​Al krige er de priis foar de oersetting, Geart fûn it wichtich en set it team der't er mei gearwurke hat, ek yn it sintsje: de mannen fan útjouwerij Regaad en yllustratrise Nina Peckelsen.


​

​
​It is de ‘uncomfortable truth’ fan de taalklimaatferoaring: we hawwe it Frysk net mear nedich om mei de minsken om ús hinne kommunisearje te kinnen. Frysk is foar pake en beppe, net foar de bern. Foar de kollega, net foar de sjef. Foar de barman, net foar de plysje. Likegoed prate pake en beppe, kollega’s en barmannen Nederlansk as de sitewaasje dat freget. Sa wurdt it sprutsen Frysk hieltiid mear in taal foar it ynformele sirkwy en it skreaune Frysk it privileezje fan meiwurkers fan ynstituten as de Afûk en de Fryske Akademy en inkelde hûnderten Fryske skriuwers en dichters.
​
Benammen de drok fan de Nederlansk- of Ingelsktalige massamedia is de ofrûne desennia sa grut wurden dat ik fan betinken bin dat it Frysk de ein fan de ieu net helje sil. Oft wy dit noch omkeare kinne wit ik net, mar as wy it wolle, dan helpt it net om te dwaan as dat der gjin probleem is. De bêst beriddenearre suggestje dy’t ik heard haw wie fan net-Fries Van de Velde. As dat ús Friezen net goed genoch is, dan is de útdaging oan ús sels en kom mei bettere suggestjes.

Ik bin noch hieltyd wat ûnder de yndruk fan de dea fan David Bowie. Sûnt syn hertoanfal yn 2004 hie er him weromlutsen út it publike bestean, mar mei de albums The Next Day en Blackstar hat er oan de ein fan syn libben ta moai wurk ôflevere. Yn desimber stie er noch op it poadium yn New York by de premjêre fan syn musical Lazarus. Begjin jannewaris hie de kanker him kapot krigen. Syn fideoklip by it nûmer Blackstar ferwiist blykber nei it oankommende libbensein: Major Tom wurdt dea weromfûn.

Al hâld ik der net sa fan om alle problemen mar mei kanker te ferlykjen – it is faak sa respektleas nei minsken dy’t pasjint binne – ik doch it no al: de Nederlânske taal woekeret as in kankergeswel yn Fryslân. De Fryske taal giet der oan kapot en it is al yn sa’n fierfoardere stadium, dat, der is eins neat mear tsjin te dwaan. Ik haw it al earder sein en skreaun: it Frysk sil de ein fan de ieu net helje, dêr bin ik wis fan.

Ultsje Hosper, foarsitter fan de Frysk Nasjonale Partij (FNP), liket no ek alle hope ferlern te hawwen. Hy wol dat syn party tenei de klam net mear safolle leit op it gebrûk fan de Fryske taal, om’t dat neffens him in ‘efterhoedegefjocht’ is. Der wie in soad krityk, mar ik wol it hjir opnimme foar Hosper, dy’t in freon fan de Fryske taal is: jierrenlang direkteur fan in natuerorganisaasje dy’t allinnich in Fryske en gjin Nederlânske namme hat en ien dy’t it oer ‘efterhoede’ hat en net ‘achterhoede’ seit, dy hâldt fan de Fryske taal.

En hy is wier net de iennichste dy’t klear is mei de Fryske taal. By Omrop Fryslân is der ek wol oer praat: Nederlânsktalige programma’s, benammen ek om’t de Omrop ek rampestjoerder is. It Frysk is hast alhiel út de Leeuwarder Courant ferdwûn, de oplage fan Fryske boeken rint hurd tebek, lykas it tal bern dat noch in Fryske namme kriget en hieltyd mear minsken witte net mear hoe’t sy de de krekte tiidwurdfolchoarder moatte brûke.
Fryslân hat yn de 16e ieu syn hertoanfal hân. It Frysk wie net mear te finen yn it offisjele, publike libben en is in taal foar thús, de kroech en it sportfjild wurden. De opkomst fan de Nederlânsktalige massamedia wie it begjin fan de ein. Doe is it Frysk ferkankere mei ynterferinsjes, ynfloeden fan it Nederlânsk. Wat wy no thús prate, yn de kroech of op it sportfjild brûke, kin hast de namme ‘Frysk’ net mear drage.

Wy moatte dy situaasje ûnder eagen sjen en net, sa’t de Fryske Akademy it hawwe wol, tinke dat it just goed giet mei it gebrûk fan it Frysk. Harkje leaver nei Arjen Versloot en Eric Hoekstra, dy’t sizze dat it Frysk hieltyd Hollânsker wurdt. Dan begripe wy better wat der spilet as in jonkje by Omrop Fryslân yn it nijs ropt dat er bliid wie dat it ferzen hie, om’t er no wer ris ‘kin skaatse’.
No is it de fraach wat wy dogge mei de tiid dy’t ús, brûkers fan it Frysk, noch gund is. Lizze wy de holle yn de skutte en fjochtsje in efterhoedegefjocht, sa’t Hosper it hawwe wol? Ik sis fan nee! Bliksem! Lit ús in foarbyld nimme oan David Bowie dy’t mei de ein fan syn libben yn ‘t sicht de nocht en de wille hie om moai wurk ôf te leverjen. Dat kinne wy ek, ús moaiste wurk ôfleverje en nochris sjen litte hokker skientme ferlern giet mei it ferlies fan de Fryske taal.
​
Dêrom, skriuwers, lûk jim reade skuon oan en skriuw jim Next Day! Sjongers, sjong jim Blackstar, ûnder it moanneljocht, it serieuze moanneljocht! Dichters, skriuw jim Lazarus en wa wit, wa wit, sille wy sjen oft de Fryske taal net in weropstanning belibje kin.

​Publisearre op skanomodu.nl, 10 febrewaris 2016

​​