“Meest geprezen, minst gelezen”, sa waard De Reade Bwarre fan Trinus Riemersma by my yntrodusearre. In soad minsken soene it yn ‘e boekekast hawwe, mar net folle fan harren soene it ek yndied lêzen hawwe. Dat komt fansels troch de stavering, dy’t Riemersma brûkt. De stavering, úttocht fan Klaas Fokkema, Tony Feitsma en Trinus Riemersma himsels soe in logysker alternatyf wêze foar de net altiten like dúdlike stavering fan it Frysk. Mar oft it no in foarútgong is dat alle wurden dy’t ornaris mei in ‘w’ begjinne, no mei in ‘v’ stavere wurde? Ik bin der net wis fan.

Trije ferhalen fertelt Riemersma, yn it foarste plak it swartgallige ferhaal fan de bwarristen, in alternatyf religieus ferhaal fan bibelske proporsjes. Dan is der ek noch it fiksjonele ferhaal fan Harm Bosma en syn famylje fan ‘Modderklauwers’, dy’t generaasjes lang as gernier by Nijtsjerk it grûn bewurkje en mar net hegerop komme. As lêste it ferhaal fan Tilly, dy’t funksjonearret as alter-ego foar de skriuwer en kopijskriuwers opdracht jout haadstikken foar it boek te skriuwen.

Soe dit betiizjend lykje, yn it boek falt dit aardich ta, sterker noch, it makket de lêzer benijd. Sil de geast fan De Reade Bwarre, fan it Súdeasten fan Fryslân, fia Snits nij de omkriten fan Ferwert komme en dêr de Bosma’s berike? Wat is de ynfloed fan it Bwarrisme op Tilly? Dat Harm en Tilly Bwarristen binne, wurdt al gau yn it boek dúdlik makke. Underdiel fan in fan “un lesteg legyoen elkenien en ússels bemyterjende rotten”. Riemersma hat goud yn ‘e hannen mei it idee dat der in groep minsken is, fan heech yn ‘e polityk, ta leech yn ‘e modder by Marrum, dy’t gearwurkje om alles wat de wrâld in bytsje better meitsje kin, stikken te meitsjen. It Bwarrisme dat as in progressive spiersykte de maatskippij stadichoan  lam slacht. Net de frijmitselders, gjin Bilderberg-Konferinsje, mar folgers fan De Reade Bwarre, de Grutte Ferneuker.

Prachtboek. Gysbert Japicxpriis en it wurdt troch stikmannich leafhawwers fan Fryske literatuer neamd as it bêste dat sûnt de tiid fan Gysbert Japicx himsels ferskynd is. Is der dan neat op it boek oan te merken? Ja, spitigernôch wol.

Der sit in brek yn it boek. Riemersma hat jierren, desennia net oan De Reade Bwarre wurke en begûn net earder wer te skriuwen - te tekstferwurkjen - as nei’t er De Wuttelhaven del fan Steven de Jong lêzen hie. Spitigernôch hat it syn útwurking hân op it boek. Net langer is it Bwarrisme de reade tried, mar no komme Harm Bosma en de jonge jierren fan Tilly op ‘e foargrûn. Op himsels moaie ferhalen dy’t alle trije - hiene se apart publisearre west - in Gysbert Japicxpriis fertsjinne hiene. Dit komt yn it foarste plak troch de skriuwerskeunst fan Riemersma: “Ut lân voe jaan, mar ut nóm noch mear. (...) Ut jage de leafde fwót - hû soe der plak fwar leafde vêze óp dot keale Klaailôn. O ja, minsken twóngen bijenwaróp, roppen enwar de klean fon ‘e lea en taasten hitseg oer enwars nêkenheden. Mar leafde voe dur net vaakse,ol hû fruchtber de grûn him oansjen liet.”

Want as De Reade Bwarre fuort is, liket it haadstik oer de Europeeske Uny fan katten bygelyks, in keunstgreep om dochs noch wat kattewurk opnimme te kinnen. Wat oerbliuwt is twa ferhalen oer ambysje. De ambysje fan heit Teake en soan Harm Bosma, de ambysje fan Tilly de skriuwer, wat komt der fan op ‘e hispel? Benammen op de lêste fraach wurdt op ferskillende plakken yn skriuwerskommintaar in andert jûn, wylst it net altyd dúdlik fan Tilly komt en sa liket it oft Riemersma sels weromblikt op syn ambysje as skriuwer en wat it opsmiten hat.

Wat de Bosma’s oanbelanget: de grûn, altyd wer dy smoarige grûn fan it klaailân, dy’t in gernier hjoed twingt te dwaan wat er juster ek die, en ferline wike en ferline jier en oer tsien jier ek noch wol dwaan sil.

Pas oan ‘e ein fan it boek, krige ik troch dat in wichtich tema fan it boek de leafde fan Tilly/Riemersma foar it Ferwert fan eartiids is. De doarpsfigueren, de gloppen, de kuiertochten, it reedriden en it lân, dat moaie lân, dat as it net mear bewurke wurdt, syn wearde ferliest en dan “kin der ek in bósk óp oanlein vurre of un pretpark.” Ien grutte leafdesferklearring oan it Ferwert fan syn jeugd en de spyt om wat ferdwûn is, stikken slein yn in allegoaryske optocht fan de Bwarristen. Dit mei ûnbegryplik lykje foar ien dy’t it boek net lêzen hat en dan is der mar ien remeedzje: lêze dat boek!


De Reade Bwarre - Trinus Riemersma (1992) * * * * * 
Koperative utjowerij, Bôlsvet

Earder haw ik skreaun dat De Wuttelhaven del neffens my is bêste boek fan de (moderne) Fryske literatuer is. Nei it lêzen fan it sa heech achte De Reade Bwarre bliuw ik dêr by. De tematyk fan wat en wa wie goed of fout yn de Twadde Wrâldoarloch wurdt troch Steven de Jong ynkringender beskreaun en oer it generaal is (de opbou fan) it ferhaal fan de Wuttelhaven konsistinter.