Uiteindelijk gaan veel verhalen over de moeizame tocht naar een hoogtepunt: de schat wordt gevonden, ze krijgen elkaar, het kwaad wordt overwonnen, of je overwint jezelf. Factory Summers van Guy Delisle is een graphic novel waarin nergens naartoe wordt gewerkt en dus ook geen climax wordt bereikt.

Het verhaal kabbelt vier zomers lang langs de weinig verheffende belevenissen van de bij aanvang zestienjarige hoofdpersoon die in de vakantieperiodes in de grote papierfabriek van zijn woonplaats Quebec een bijbaantje heeft.

Toch is het ook zonder spanningsboog een heel leesbaar boek. Een page-turner zelfs. 

Vanaf het begin worden je als lezer meegenomen de fabriek in. Je krijgt ontzag voor de grote papiermachines, je voelt je ongemakkelijk in de onbehouwen macho cultuur (die overigens heel gemakkelijk omslaat naar grensoverschrijdende aanrakingen) en je voelt de druk van fysiek werk in een luidruchtige, veel te warme omgeving.

Delisle zet de ruige fabriek af tegen een paar gevoelige verhaallijntjes: de hoofdpersoon die veel liever naar de bibliotheek gaat, thuis zit te tekenen en uiteindelijk 'fine arts' gaat studeren. Daarnaast is er het moeizame contact dat hij heeft met zijn vader die als ingenieur ook in de fabriek werkt.  Hij ziet z'n vader  na de scheiding nog maar één keer per jaar en ondanks dat ze nu op dezelfde plek werken, komt een nieuw contact niet echt van de grond. Zijn vader komt immers niet op de werkvloer en de hoofdpersoon zelf komt niet op de kantoren.

De functie van die verhaallijntjes is dat daardoor een contrast ontstaat. De fabriek is niet wat de hoofdpersoon (het verhaal is autobiografisch) zoekt. dit is slechts een bijbaan, een 'summer job'. Z'n passie ligt heel ergens anders.

Dat wordt versterkt door de fragmentarische opbouw van het verhaal. Hier een ontmoeting met een nieuwe collega, daar een probleem met een machine, knellende laarzen, maar nergens ontstaat een warme verbinding met de werkplek of een duurzame connectie met een collega.

Geel
De tekenstijl benadrukt het verhaal op een briljante manier. Delisle biedt een eenvoudige tekenstijl, bijna op het naïeve af, maar weet tegelijkertijd zoveel details van het werken in de fabriek te geven, dat de fabriek bijna als een personage gaat leven.

Door slechts één kleur tussen de grijstinten te gebruiken, weet Delisle heel subtiel accenten aan te brengen. Meestal wordt de blik getrokken naar het gele t-shirt van de hoofdpersoon, maar vaak ook wordt met gele wolkjes het puffend functioneren van de machines duidelijk gemaakt. Mooi is ook de gele lucht aan de horizon die duidelijk maakt dat de hoofdpersoon na een nachtdienst met zonsopkomst naar huis fietst.

Guy Delisle heeft met Factory Summers een schitterend 'coming of age' verhaal geschreven. Geen coming of age met een woeste romance, niet snel volwassen hoeven worden door oorlog of tienerzwangerschap, maar door een blik in het gewone leven van gewone mensen in de fabriek te krijgen en de groeiende overtuiging: DIT wil ik niet, ik wil tekenen.

En dat is hem gelukt.

Factory Summers (2021) - Guy Delisle (ook in het Nederlands verkrijgbaar)

Begin 1994 viel ik net buiten de boot bij de gemeenteraadsverkiezingen. Pal/GroenLinks kreeg vijf zetels, ik stond op nummer zes. Gelukkig was er ook nog wel iets anders te doen. Ik werd bestuurslid van de provinciale afdeling van GroenLinks, die netjes in het Fries GrienLinks heette.

​Ik heb vooral nog vage herinneringen aan mijn korte tijd bij GrienLinks, behalve aan de grootste kwestie die in die tijd speelde: komt oud PvdA-er Johannes Spijksma op de lijst van GrienLinks of niet.

Ik kende Spijksma van mijn HBO opleiding maatschappelijk werk. Een verwarde man die jonger geweest moet zijn dan hij eruit zag. Weinig didactische vaardigheden, met ongetwijfeld heel veel kennis van zaken die hem zelf meer interesseerden dan dat wij, de studenten, er wat aan hadden.

Hij zat voor de PvdA in Provinciale Staten, maar kon met zijn fractie niet goed opschieten. Nadat hij ermee gebrouilleerd raakte, functioneerde hij een jaar of twee als zelfstandig, onafhankelijk statenlid.

Toen de kieslijsten voor de nieuwe periode moesten worden opgesteld, nam Spijksma contact met me op. Hij kende me niet meer als student van nog maar drie jaar geleden. Hij wilde graag bij ons op de lijst. Hoe het verder precies ging weet ik niet meer, maar ik herinner me dat ik met Spijksma één of meer gesprekken heb gehad en dat ik erachter kwam dat zijn belangrijkste drijfveer was dat - volgens hem zelf - zijn werk in de Provinciale Staten 'nog niet af was'. Mijn conclusie was: de man doet het voor zichzelf. Hij kon en wilde  nog geen afscheid nemen van zijn plek in de Staten. Met de PvdA ging hem dat niet meer lukken, hij had een ander vehikel nodig en dat was GrienLinks.

Er was ongetwijfeld een commissie die de concept kandidatenlijst opstelde en Spijkma tot mijn ergernis op plek drie plaatste. GrienLinks had sinds mensenheugenis twee zetels, we hoopten een keer een sprong naar drie te maken, dus dit was erg jammer.

Daartussendoor speelde het idee om met de PvdA een lijstverbinding aan te gaan. Reststemmen van de PvdA zouden dan bij GrienLinks kunnen worden opgeteld en ons wellicht aan een extra zetel helpen. Ik zocht daarover contact met mijn sociaal-democratische tegenhanger Cees Bijl, toen burgemeester van Leeuwarderadeel en voorzitter van de provinciale afdeling van de PvdA. Die gesprekken liepen moeizaam. Het was bij hem bekend dat Spijksma bij ons solliciteerde.

Tijdens de ledenvergadering waar de definitieve lijst moest worden vastgesteld probeerde ik de stemming te beïnvloeden met mijn kennis van zijn drijfveer. De Leeuwarder Courant schrijft daarover dat ik hem 'onder vuur nam' en vroeg wat voor hem belangrijker was: een nieuwe periode in de staten of (kandidaat zijn voor) GrienLinks. Uiteraard gaf hij een sociaal wenselijk antwoord en kreeg definitief zijn felbegeerde derde plek. Hoewel er meer mensen twijfels hadden bij de wenselijkheid van Spijksma op onze lijst, was lijsttrekker Willem Verf een uitgesproken voorstander. Ik vermoed overigens dat voor Verf de steek onder de gordel naar de PvdA belangrijker was dan inhoudelijke argumenten om Spijksma onderdak te bieden. 

​Het kostte ons de lijstverbinding met de PvdA. Hoewel Cees Bijl dat in de Leeuwarder Courant ontkende, had zijn afdelingssecretaris dat al bij me aangegeven. Het leverde een lelijk stukje in de Leeuwarder Courant op, waarin de twee PvdA bestuursleden elkaar lijnrecht tegenspraken.

GrienLinks had er allemaal niks aan. Niet aan de lijstverbinding die niet doorging, maar ook Spijksma bleek geen stemmentrekker. De teller bleef voor GrienLinks bij twee zetels steken.

Van Spijksma hebben we bij GrienLinks daarna nooit weer iets vernomen...

In zijn boek Familieziek (2002) keerde Adriaan van Dis terug naar de onderwerp van zijn moeizame jeugd in het beschadigde gezin dat na de oorlog naar Nederland kwam. Peter van Dongen bewerkte de roman tot een graphic novel van Heel Hoge Kwaliteit.

​Veel anekdotes uit de roman zijn weggelaten, het verhaal heeft focus op de jonge ‘Adriaan’ die in een repatriantenhuis in de duinen zich een buitenstaander in z’n eigen familie voelt en een magische wereld creëert om overeind te blijven.

Adriaan van Dis sprak zijn enthousiaste bewondering uit voor de tekeningen van Van Dongen, die het interieur van toen – getekend naar familiefoto’s van Van Dis zelf – bijzonder nauwgezet weergaven, tot en met het flesje Airwick naast de radio aan toe…

​Veel beter dan Familieziek worden graphic novels niet. Het verhaal biedt een goede lezer veel details, kleine zijpaadjes en - voor mijzelf in ieder geval wel - een beeld van hoe het was voor mensen die vanuit Nederlands Indië wegvluchtten, om in  dat eigenaardige Nederland te moeten aarden.

De tekeningen zijn een genot. De klare lijn zorgt er naar mijn smaak altijd voor dat de tekeningen 'gedienstig' zijn aan het verhaal. Geen exhibitionistisch gekoketteer met tekenstijlen (wat je nog wel eens tegenkomt bij graphic novels), maar een goed verhaal, verteld met mooie beelden

​Familieziek (2017) - Peter van Dongen

Gert-Jan Segers wil meer tijd aan zijn gezin besteden.  Ik stel een nareisbeperking van zes maanden voor. Weet ie ook hoe dat voelt.

De man die christelijke waarden beperkte tot hen die een verblijfsvergunning hebben en met Mattheus 25:35 ('ik was een vreemdeling en jullie namen mij op') z'n mannenbroederbips afveegde...

...ik zal 'm niet missen