Vandaag heb ik met mijn dochter onze eigen kleine herdenking van de Holocaust gedaan. We bekeken de nieuwe 'stroffelstiennen' (Stolpersteinen) in de oude Joodse buurt in Leeuwarden en we bezochten het monument bij de Joodse School. 

Ik doe liever dit dan de officiële Dodenherdenking van 4 mei. Die is voor mij besmet geraakt. De parallellen tussen 1933-45 en nu, nog geen 100 jaar later zijn angstaanjagend. De vrijheid van meningsuiting werd toen en wordt nu onderdrukt, politici predikten toen en prediken nu ongegeneerd haat tegen bevolkingsgroepen en de rechtsstaat werd toen en wordt nu ten dienste van de machthebbers ingezet.

​De machthebbers van toen die ons land beztten, de machthebbers van nu die we (min of meer ) democratisch in het zadel hebben geholpen. De Dodenherdenking voelt bevuild met deze regering.

Maar ook het herdenken van de slachtoffers van de Jodenvervolging is besmet geraakt. Tachtig jaar naoorlogse geschiedenis is voorbij gevlogen en de staat Israël is in een oogwenk van veilige haven een wreker geworden die een orgie van geweld over Gaza uitstortte. Veel van de moordende soldaten van het IDF moeten toch nazaat zijn van slachtoffers van de Holocaust!? Hoe kan dat toch? Hoe kún je? Het past niet in mijn hoofd, ik krijg die eindjes niet bij elkaar geknoopt.

Toch laat ik me de herdenking van de Holocaustslachtoffers niet afnemen. Ik ben blij en trots dat mijn dochter er zoveel interesse voor toont en daarom vandaag onze eigen, bescheiden herdenking. En als we het grote, het onbevattelijke weer klein maken, begrijp ik weer waar het om gaat. Het gaat om Abraham Broekhuijsen die van de haatpredikers van toen niet van zijn oude dag mocht genieten.

Wat zou hij van de wereld van vandaag de dag gevonden hebben?

Op het hoogtepunt van hun roem, in de tweede helft van de jaren tachtig, gaf ik niks om de muziek van de Nits. Nescio en Sketches of Spain kon ik wel waarderen, maar JOS Days vond ik eigenlijk een vervelend nummer. Tsja...
Toen De Vriendin in 1990 dan ook naar een concert van de band in de Leeuwarder schouwburg De Harmonie wilde, was ik bepaald niet enthousiast. Enfin, het was nog vroeg in onze relatie en als je verliefd bent doe je wel es wat voor de ander. Dus ik zei ja.

De dag van het concert verliep akelig door familiebesognes. Tegen de tijd dat we vertrokken naar het theater waren we beide stik-, en stikchagrijnig en ik nog meer dan zij, want naast het gedoe  met de familie, moest ik nu ook nog naar een band waar ik niks mee had. 
In de zaal schrok ik van de opstelling op het podium: het drumstel van Rob Kloet stond klaar, net als de synthesizer van Robert-Jan Stips, maar er was geen enkele gitaar te zien (het was de eerste concertreeks nadat bassiste Joke Geraets vanwege een spieraandoening de band had verlaten). Familiechagrijn, een band waar ik niet van hield, die OOK NOG zonder gitaar of bas zou spelen! Gitaarsnob die ik ben, zakte ik diep, diep weg in mijn stoel.

​​De band kwam op. Henk Hofstede ging voor op het podium op een stoel zitten met een boek op schoot waarvan hij de bladzijden langzaam omsloeg en hij prevelde voorzichtig in de microfoon:
'What a beautiful dress you're wearing tonight
What a beautiful shoes you have on your feet'

Mijn god, als dit de toon voor de hele avond zette, dan had ik een heeeel lange avond voor de boeg...

Plotseling zetten Kloet en Stips in, het tempo veranderde en Hofstede zong vrolijk:
'Do you remember, a long time ago
When the summer was green, the winter was snow'

Ik had voorheen en heb sindsdien nooit weer zo'n grote stemmingswisseling meegemaakt als op die avond in de Harmonie bij de Nits. Mijn emotionele gevoelstemperatuur steeg van min 30 naar tropische hitte. Ik schoot omhoog in mijn stoel, overdonderd door het warme geluid van de synthesizer en de ritmes van Rob Kloet die tien keer interessanter waren dan de drumpartijen die je normaal gesproken op de radio hoort.

Begin 1994 viel ik net buiten de boot bij de gemeenteraadsverkiezingen. Pal/GroenLinks kreeg vijf zetels, ik stond op nummer zes. Gelukkig was er ook nog wel iets anders te doen. Ik werd bestuurslid van de provinciale afdeling van GroenLinks, die netjes in het Fries GrienLinks heette.

​Ik heb vooral nog vage herinneringen aan mijn korte tijd bij GrienLinks, behalve aan de grootste kwestie die in die tijd speelde: komt oud PvdA-er Johannes Spijksma op de lijst van GrienLinks of niet.

Ik kende Spijksma van mijn HBO opleiding maatschappelijk werk. Een verwarde man die jonger geweest moet zijn dan hij eruit zag. Weinig didactische vaardigheden, met ongetwijfeld heel veel kennis van zaken die hem zelf meer interesseerden dan dat wij, de studenten, er wat aan hadden.

Hij zat voor de PvdA in Provinciale Staten, maar kon met zijn fractie niet goed opschieten. Nadat hij ermee gebrouilleerd raakte, functioneerde hij een jaar of twee als zelfstandig, onafhankelijk statenlid.

Toen de kieslijsten voor de nieuwe periode moesten worden opgesteld, nam Spijksma contact met me op. Hij kende me niet meer als student van nog maar drie jaar geleden. Hij wilde graag bij ons op de lijst. Hoe het verder precies ging weet ik niet meer, maar ik herinner me dat ik met Spijksma één of meer gesprekken heb gehad en dat ik erachter kwam dat zijn belangrijkste drijfveer was dat - volgens hem zelf - zijn werk in de Provinciale Staten 'nog niet af was'. Mijn conclusie was: de man doet het voor zichzelf. Hij kon en wilde  nog geen afscheid nemen van zijn plek in de Staten. Met de PvdA ging hem dat niet meer lukken, hij had een ander vehikel nodig en dat was GrienLinks.

Er was ongetwijfeld een commissie die de concept kandidatenlijst opstelde en Spijkma tot mijn ergernis op plek drie plaatste. GrienLinks had sinds mensenheugenis twee zetels, we hoopten een keer een sprong naar drie te maken, dus dit was erg jammer.

Daartussendoor speelde het idee om met de PvdA een lijstverbinding aan te gaan. Reststemmen van de PvdA zouden dan bij GrienLinks kunnen worden opgeteld en ons wellicht aan een extra zetel helpen. Ik zocht daarover contact met mijn sociaal-democratische tegenhanger Cees Bijl, toen burgemeester van Leeuwarderadeel en voorzitter van de provinciale afdeling van de PvdA. Die gesprekken liepen moeizaam. Het was bij hem bekend dat Spijksma bij ons solliciteerde.

Tijdens de ledenvergadering waar de definitieve lijst moest worden vastgesteld probeerde ik de stemming te beïnvloeden met mijn kennis van zijn drijfveer. De Leeuwarder Courant schrijft daarover dat ik hem 'onder vuur nam' en vroeg wat voor hem belangrijker was: een nieuwe periode in de staten of (kandidaat zijn voor) GrienLinks. Uiteraard gaf hij een sociaal wenselijk antwoord en kreeg definitief zijn felbegeerde derde plek. Hoewel er meer mensen twijfels hadden bij de wenselijkheid van Spijksma op onze lijst, was lijsttrekker Willem Verf een uitgesproken voorstander. Ik vermoed overigens dat voor Verf de steek onder de gordel naar de PvdA belangrijker was dan inhoudelijke argumenten om Spijksma onderdak te bieden. 

​Het kostte ons de lijstverbinding met de PvdA. Hoewel Cees Bijl dat in de Leeuwarder Courant ontkende, had zijn afdelingssecretaris dat al bij me aangegeven. Het leverde een lelijk stukje in de Leeuwarder Courant op, waarin de twee PvdA bestuursleden elkaar lijnrecht tegenspraken.

GrienLinks had er allemaal niks aan. Niet aan de lijstverbinding die niet doorging, maar ook Spijksma bleek geen stemmentrekker. De teller bleef voor GrienLinks bij twee zetels steken.

Van Spijksma hebben we bij GrienLinks daarna nooit weer iets vernomen...

​​Lang geleden was ik werkeloos. In between jobs. Ik kon een baan krijgen bij een landelijke organisatie als consulent in Fryslân voor verenigingen van ouders met kinderen met verstandelijke beperkingen. Er was alleen een voorwaarde: ik moest een auto hebben. Ik sputterde tegen. Ik was 26 en had tot dan toe ook alles met de fiets en OV gedaan (we praten over 1996, lang voordat het hip was om ‘groen’ te zijn) dus dat kwam wel goed. Ik wilde geen auto.

Dan kon ik die baan wel vergeten.
​
Dus ik begon met tegenzin aan rijles en haalde in 1997 pas bij het derde examen mijn rijbewijs. Toen moest er een auto komen. Ik weet niks van auto’s, dus het enige criterium dat ik voor ogen had was: als ik dan een auto hebben moét, dan wil ik ook iets bijzonders. Een oldtimer, een klassieker.
Hoe je zo iemand vond in de tijd voor internet ben ik vergeten, maar ergens op een achteraf dorp in de Greidhoeke vond ik een figuur die als liefhebberij klassieke Volvo Amazons kocht, opknapte en doorverkocht. Dat was de perfecte auto. Er stond een prachtexemplaar uit 1962.

​Het verhaal erbij was dat dit een bijzondere Amazon was, want hij had altijd in Mozambique gereden. Warm, droog land, dus geen roest. Hij was daar gebruikt als ministersauto, dus vandaar de ongebruikelijke uitvoering met vier deuren en leren bekleding. De luxueuze uitvoering bleek ook uit een bijzondere handgreep op de kofferbak. Voor een echte verzamelaar waren vier deuren, de bekleding en handgreep afknappers (want niet standaard voor een Amazon) maar ik was toch geen verzamelaar, dus ik belde later met de verkoper dat ik de financiering ging regelen, want ik wilde de auto kopen.

Prima, maar wacht niet te lang, want de burgemeester van Sneek, Siebold Hartkamp, heeft zijn oog ook op de auto laten vallen. Of dat een verkooptrucje was om mij aan te sporen of dat ik echt een auto voor de burgemeestersneus heb weggekaapt weet ik niet, maar ik reed vanaf eind 1997 rond in een klassieke Volvo Amazon met vier deuren en leren bekleding.

En een bijzondere handgreep op de kofferbak.

Hoogtepunten waren de keren dat ik gevraagd ben of mijn auto gehuurd mocht worden voor een trouwerij, de keren dat mannetjes dat oude karretje meenden te kunnen inhalen, maar niet wisten dat er een heel krachtige motor in zat (acht cilinder? Ik weet niks van auto’s) en de rit van het ziekenhuis naar huis met pasgeboren dochter S.

​Dieptepunten waren de keren dat ik langs de kant van de weg stond met pech (hoe heb ik toen de Wegenwacht gewaarschuwd zonder smartphone?) en steeds verder oplopende reparatiekosten. Steeds meer onderdelen bleken versleten en daarnaast ontstonden er toch roestplekken, vooral onderaan de deuren.

Ik realiseerde me dat ik niet met een klein kind (en een tweede was op komst) langs de kant van de weg wilde staan wachten op de Wegenwacht en dat de reparatie- en onderhoudskosten mij behoorlijk begonnen tegen te staan. Een vriend leende me een boekje over auto onderhoud, want ik weet niks van auto’s en met dat boekje zou ik misschien zelf wat zou kunnen doen.

Hij bedoelde het goed, maar ik ga natuurlijk mijn handen niet vuil maken…

Dus de auto, die mooie witte vierdeurs Amazon met bijzondere handgreep op de kofferbak ging weg. Voor een belachelijk klein prijsje. Ervoor in de plaats kwam de zekerheid van een nieuwe auto, die helaas om budgettaire redenen niet heel groot was en waar- zo bleek later - vooral bejaarden in bleken te rijden: een heuse Suzuki Wagon R+ (waar we ondanks het imago veel plezier van hebben gehad).

En dat werk waarvoor ik al die rijlessen heb gevolgd en een dure auto heb aangeschaft? Ik woonde in en werkte vanuit Leeuwarden, provinciale bijeenkomsten organiseerde ik in Leeuwarden, naar landelijke bijeenkomsten in Utrecht ging ik met de trein en het aantal ritjes binnen Fryslân dat ik voor mijn werk heb gemaakt hadden ook met het OV gekund…

Op het Deense eiland Møn zijn op het strand bij het klif veel fossielen te vinden. Vooral gefossileerde staartpuntjes van de belemniet zijn - als je weet waar je naar moet zoeken - goed te vinden. 

De belemniet is een inktvisachtig diertje dat verwant is aan de zeekat, en lijkt op de moderne pijlstaartinktvis (maar was veel kleiner). Het zag er ongeveer zo uit: 

Van het beestje bleef natuurlijk weinig over. Alleen de staartpunt, het rostrum,  was van bot en wordt nu nog als fossiel terug gevonden.

Al jaren komen we op Møn en maken er een sport van zoveel mogelijk belemnieten te vinden. En we zijn niet de enigen. Met een beetje geluk loop je op een stukje strand met enkele tientallen mensen, die allemaal met gebogen hoofd hun tenen lijken te bestuderen. Weet dan: wij zijn niet gek, wij zoeken belemnieten.

​Dat doen we trouwens in een betoverend mooie omgeving.

Aangekomen op het strand kijk je dus tussen je voeten en zoekt naar belemnietenrostrums tussen de kiezels. Dit is zo ongeveer het beeld:

Ooit was ik vrij goed in het vinden van de fossieltjes, maar de laatste jaren word ik voorbijgestreefd door de Vriendin, de Dochter en vooral De Zoon. Hij kan mij na een uurtje opzoeken met wel dertig vondsten in zijn broekzak en een zelfvoldane grijns om zijn smoel, terwijl ik al lang ben opgehouden en van gekkigheid niet meer weet wat ik nu nog eens op de foto moet zetten om de tijd te doden.

Dat levert dan dit soort semi-artistieke nonsens op ('kijk dat lijnenspel...'):

En als je dan weer bij de tent komt, is dit ongeveer het resultaat. Zelden gave rostrums (rostra?) met punt, wel veel fragmentjes en cilindertjes zonder punt :

Enfin, in augustus waren we weer op het strand. Sterker nog, het was al de tweede keer deze vakantie dat we op het strand liepen onze nekspieren op te rekken. En weer hielden De Vriendin, De Dochter en De Zoon het zoeken veel langer vol dan ik en weer vonden zij veel meer dan ik maar toen...

​...toen vond ik deze bijzonder gave en vooral grote belemniet (rechts):

Je weet van tevoren natuurlijk nooit wat het hoogtepunt van je vakantie zal worden, maar achteraf...

Dit - door mij gevonden - Rostrum (gezien de omvang mag het wel met een hoofdletter geschreven worden, vind ik), heeft hetzelfde lot ondergaan als alle andere fossielen die we op het strand van Møn (en in een groeve in Zuid-Zweden) gevonden hebben: verzameld en tentoongesteld in twee potten in de boekenkast:

Dit zijn mijn pumps. Heus. Maat 42. Waargebeurd. Schoenenreus, als ik het me goed herinner. Zilvergrijs. Niet dat ik nog kan bewijzen. Ik heb ze tien jaar geleden uiteindelijk maar weggedaan, omdat ik ze toen zeker al vijftien jaar, na die ene keer, niet meer aangehad had.
 
Inderdaad. Eén keer gedragen.

Dat zat zo. Ik had op televisie naar Bolero met Bo Derek gekeken. Een slechte film, met een achterlijk verhaallijntje en slecht acteerwerk. Maar daar ging het in de film ook niet om, het ging in de film om Bo Derek. Bo zoekt de liefde, beter gezegd, ontmaagding, maar niet door de eerste de beste. Ze belandt in de woestijn bij een sjeik. Als voorspel giet hij vloeibare honing over haar lichaam en likt het vervolgens op. De anticlimax was dat de sjeik - stoned – in slaap valt en Bo op zoek moet naar een volgende kandidaat.
 
Maar daar gaat het niet om.
 
Mijn vriendin en ik kregen lang geleden een uitnodiging voor een feestje. Een verjaardagsfeestje van iemand die dertig was geworden. Het is al zo lang geleden, dat dertig voor ons gevoel toen, al vrij oud was. De jarige gaf een IT-feestje. Computers bestonden in die tijd nog niet en IT was de naam van een discotheek in Amsterdam waar – voor zover wij in het slaperige Leeuwarden konden nagaan – ieder weekend travestieten zich schaarsgekleed uitleefden in dans en aanverwante zaken.
 
Of wij gekleed wilden komen alsof we naar de IT zelf gingen.
 
Dat wilde ik wel en met kleren en sieraden van mijn vriendin en een pruik die zij bleek te hebben, was alles voorhanden voor een aardige travestie. Het ontbrak alleen aan pumps. Vandaar de Schoenenreus op de Nieuwestad in Leeuwarden. Geen verkoopster die ons hielp als ik m’n voet in pumps stak om te passen. Uiteindelijk koos ik de zilvergrijze pumps, maat 42 en legde ze op de toonbank met een diepe basstem: ‘deze graag, juffrouw’.
 
Vervolgens liepen we de V&D in (ja, inderdaad lang geleden) voor andere boodschappen. Bij vertrek ging het diefstalalarm bij de deur af. We wachtten de beveiliger met vertrouwen af en gaven hem een blik in onze tassen. De eerste tas opende zich en de beveiliger keek naar twee levensgrote zilvergrijze pumps, maat 42. Hij keek me vervolgens met grote ogen aan en zonder nog in de andere tassen te kijken mocht ik doorlopen.
 
De zaterdagavond van het feestje kleedden mijn vriendin en ik ons om. Zij zag eruit als een volkse troela met excessief veel make-up en ik… ik vond mezelf eigenlijk best wel een lekker wijf. Mooie blonde pruik, een strak kort rokje om de kont, met paarse panty’s om mijn slanke benen (toen, in ieder geval), mijn zilvergrijze pumps maat 42 en mijn ringbaardje.
 
Had ik al gezegd dat ik een ringbaardje had?
 
Dat was mode in die tijd. Geloof me. En niet eens voor CDA-ers alleen. Het was natuurlijk de ultieme travestie: een lekker wijf met een ringbaardje, that’s me. Heftig opgedirkt stapten we op de fiets van Camminghaburen naar de binnenstad van Leeuwarden. Het regende en het was donker, maar ver voordat iemand ooit van de hashtag had gehoord hadden we er #zinin. Op de Groningerstraatweg kwam er een dure auto uit de Goudenregenstraat. Een BMW/Mercedes/Audi soort van dure auto. Wij fietsten rustig door omdat fietsers daar voorrang hebben.
 
Voorrang hebben is echter iets anders dan voorrang krijgen.
 
Mijn vriendin ving de klap dapper op en viel op de grond. Voordat ik van de fiets was afgestapt, waren er vier Marokkanen uit de auto gesprongen en stonden om mijn vriendin heen, hielpen haar voorzichtig overeind en pakten de fiets op.
 
Mind you, dit verhaal is zo oud, het was nog voordat Pim Fortuyn en Geert Wilders ons vertelden dat we een hekel aan Marokkanen moesten hebben.
 
Terwijl ik me stond af te vragen of we politie moesten vragen de zaak te komen afhandelen en of dat slim was omdat wij heel studentikoos geen licht op de fiets voerden, probeerde ik me in het gesprek tussen de vier Marokkanen en mijn vriendin te mengen met een ‘is alles goed, lieverd?’ Vier Marokkaanse hoofden draaiden zich naar mij om en deden een vervolgens een stap achteruit. Alsof het was afgesproken weken ze terug.
 
In de consternatie (en de duisternis) hadden ze mij over het hoofd gezien en keken nu naar een blondine met een ringbaardje. En zware make-up. En zilvergrijze pumps maat 42. De verbijstering droop van hun gezicht af. Zo stonden we daar. Mijn vriendin was geschrokken, maar verder in orde, er was geen schade aan de Duitse dure auto, alleen het voorwiel van de fiets was gebogen.

De chauffeur keek me aan en zei ‘als ik je honderd gulden geef, is het dan goed?’

Nogmaals, dit is lang geleden, honderd gulden was veel geld en de beschadiging aan de fiets was voor een paar tientjes te repareren. Dus, honderd gulden in het handje en geschrokken liepen we naar de binnenstad.
 
Op het IT-feestje waren de mensen vrolijk uitgedost, maar er waren maar twee echte travestieten en slechts één ervan had een pruik op. Met gemak was ik dus het middelpunt van de belangstelling en het hoogtepunt van de avond, toen ik een toespraak voor de jarige hield. In die toespraak wreef ik uitvoerig in dat de jarige maar al liefst dertig was en dat men op die hoge leeftijd extra aandacht dient te geven aan het seksleven, opdat het niet verslapt, zeg maar. Ik gaf haar vervolgens  tips om haar seksleven spannend te houden. Een pot verse honing geïnspireerd op de scene met Bo Derek was daarin een belangrijk attribuut.

Hoe honing op een juiste wijze te gebruiken om het seksleven op gang te houden, was de kern van die toespraak. Kortgeleden heb ik het idee omgewerkt naar een kort verhaal: De Hunning (in het Fries, inderdaad).
 

Nee, dat hie de dame fan Omrop Fryslân yndied net sein, dat it foar tillevyzje wie, doe’t ik har ûnthjitte dat ik der foar soargje soe dat der in reaksje jûn wurde soe. No woe se ien foar de kamera hawwe! Ik wie sels yn Julianadorp en dus net beskikber. Ik besocht kollega’s te beljen. De iene wie yn Maastricht, de oare siet op in terras, in tredde woe net en de leste naam de tillefoan net op. Net ien….
​
Fan it stran of belle ik wer mei de redaksje: 'resepsje Omrop Fryslân, mei Jantsje.' Sa’n trije of fjouwer kear ferlear ik de ferbining en moast wer op ‘e nij belje: ‘resepsje Omrop Fryslân, mei Jantsje.’ De oplossing wie in tillefoanysk ynterview foar de radio en dan soene se in stikje lûd derút brûke yn de TV reportaazje, mei yn byld in foto fan ‘yours truly’, dy’t ik dan fansels noch wol even e-maile moast. En ik soe wat dwaan moatte oan de ferbining, want foar in tillefoanysk ynterview koene we it net hawwe dat de line de hiele tiid ferbrutsen wurde kinne soe.

Ik rûn de dunen wer yn, Ellen en de bern efter littend op it strân. Ik stapte op in ûnbekende man ôf en sei: ‘vraag me niet waarom, maar ik heb per direct een portretfoto van mezelf nodig, zou je even een foto van mij willen maken?’

Sportyf naam er myn tillefoan oer, seach der even nei en sei tsjin syn soan: ‘ich weiss nicht wie ich das mache, kannst du mahl sehen?’
​
Boppe op de dunen hie ik better berik en stie út de wyn in ‘e lijte fan in bunker. De Omrop belle. Wy wachtten oant de helikopter oerfleaun wie en diene it ynterview, mei útsjoch oer de polder tusken Julianadorp en Den Helder. Dernei mailde ik de foto fan de Dútske soan en sa kin it wêze dat myn earste tillevyzje optreden yn jierren beheind bleaun is ta in blikkerich lûd mei in net al te professionele foto yn frijetiidsklean, nommen op in parkeerplak yn de dunen fan Julianadorp.

Update januari 2023: onderstaand filmpje lijkt niet meer te werken en is waarschijnlijk van de website van Omrop Fryslân verwijderd

Ze hadden niet alleen besloten te gaan trouwen, ze gingen ook meedoen aan Ron’s Honeymoonquiz. Dus zat ik op de achterbank van een klein autootje op weg naar de legendarische studio’s van Joop van den Ende in Aalsmeer. Natuurlijk verbaasden we ons over de bordkartonnen wereld van de Honeymoonquiz en de melige spelletjes die me niet zijn bijgebleven, maar die mijn bewondering voor de professionaliteit van Ron Brandsteder hebben doen geboren worden: niets was te merken aan de presentator, die tot zijn knieën in de knulligheid, dubbeldik enthousiast stond te doen.

Halverwege de opnames – was het Joop van de Ende zelf? – werd iets ongebruikelijks aangekondigd, waarvoor onze medewerking werd gevraagd. Het grote optreden van die specifieke aflevering zou worden verzorgd door de BeeGees.  Er was echter een klein probleem: de opnames met de wereldberoemde supersterren konden morgen pas plaatsvinden. Of wij vandaag reeds zo vriendelijk wilden zijn vrolijk te gaan staan klappen, kijkend in de richting van een leeg podium alsof ze daar daadwerkelijk stonden. Later zouden de beelden van het publiek en de BeeGees handig door elkaar gemixed worden zodat het TV-kijkende publiek er niets van door zou hebben.

Verwilderd keken wij, vrienden van ons bruidspaar, elkaar aan. Dit was belachelijk! “Dat gaan wij toch niet doen, hè?”, riep mijn vriendin boven het ingestarte intro van ‘Paying the Price of Love’ uit. Om ons heen begonnen mensen te joelen en in hun handen te klappen. Zeker, er werd besmuikt gelachen door collega klapvee, maar iedereen deed vrolijk mee en voor ik het wist gingen wij ook staan en vier minuten later met roodgeklapte handen weer zitten. Mijn vriendin en ik durfden elkaar van schaamte niet aan te kijken terwijl de floormanager (of was het Joop van den Ende zelf?) ons bedankte voor de fantastische medewerking.

Het publiek is inderdaad op 1.09, 1.16 en 2.30 op een leuke manier door het optreden heen gemixed, maar let op: nergens is het publiek met de BeeGees in één shot te zien. Had ik al gezegd dat ik vier minuten heb staan klappen? Let in het filmpje goed op: al na tien seconden wordt het applaus iets te snel weggedraaid en is niet meer te horen! Zelfs niet op 3.00 als Barry zijn handen in een dramatisch gebaar omhoog werpt en het publiek, slash, de lege tribune uitnodigt om in de maat mee te klappen. Daar is men vergeten onze klapinspanning weer naar voren te mixen. 

Robin Gibb is op 20 mei jl. overleden. Pas 62 was ‘ie. Hij laat een leegte achter die ik in 1993 al in levende lijve heb kunnen aanschouwen.

Twa jier ferlyn besochten wy it iepenloftmuseum West Stow Village yn Suffolk, Ingelân. Argeologen hawwe dêr de spoaren fan in Saksysk doarp fûn en de Ingelsken - dy’t lykas de Denen mear fan harren skiednis sjen litte as Friezen -hawwe it doarp neiboud, rekonstruearre.
 
Wy koene sa trochrinne, hoegden net te beteljen, mei ekskuses fan it museum, om’t der dy dei opnamen makke waarden foar in film. Wy soene net alle húskes  fan it doarp yn kinne. Bêst genôch, wy sjogge wol even yn oare húskes en sa’n filmcrew is ek wol even aardich om oan it wurk te sjen.

Yndied, yn it park waard filme. Twa manlju sieten op in bankje foar ien fan de húskes, in tredde rûn op harren ta en liet wat sjen. Sa’t dat giet mei films, it moast wol fiif kear oer. Sa hiene wy dit noch net earder meimakke en wy waarden der suver wat senuweftich fan. As de regisseur om silence frege, krigen de bern (4 en 8) fan heit en mem tegearre de strikte opdracht harren snút goed ticht te hâlden.

Tusken twa takes troch praten wy mei Richard Unger (foto 4, rjochts yn swart bomberjack) dy’t de hiele produksje op foto fêstlei. Hy fertelde dat de film basearre wie op de wrâld dy’t Tolkien kreëare hat: de Middle Earth fan The Hobbit en Lord of the Rings. Der soe noch net publisearre tekst fan Tolkien west hawwe, dêr’t dizze fil brûkme fan makke.
​
Nijsgjirriger wie it feit dat dizze film makke waard fan frijwilligers, mei in budzjet foar kostúms en wapens fan net mear as 25 tûzen pûn. De produksje maatskippij hiet net om neat ActorsAtWork en de haadrolspiler hat betelle toanielrollen lizze litten om’t er graach filmûnderfining opdwaan woe: it is sa in wize foar akteurs om harren sjen litte te kinnen.

Tolkien-fans binne der oer de hiele wrâld, dat fia it ynternet waard fan oer de hiele wrâld jild en oare help oanbean: in maljenkolder út Nij Seelân, swurden út Amearika, fjouwer jonges fan Dútslân dy’t yn ‘e auto stapten om yn Ingelân as ekstra’s yn de film meidwaan te kinnen en folle net genôch.

De film soe ek net yn de bioskopen te sjen wêze, fertelde Unger, mar op ynternet pleatst wurde. Dat soe noch al in skoft duorje, want it wie no simmer en der moasten ek noch wintershots makke wurde, dat it moast oan ‘e ein fan 2009 wolris te sjen wêze.

Fansels is dat no sa lang lyn dat it my út it sin rekke is wat de titel fan de film ek wer wie.  Lokkigernôch wist Anne Popkema - dy’t The Hobbit nei it Frysk oerset hat - syn reputaasje as Tolkien-saakkundige wier te meitsjen: it is in saneamde fan-film mei de titel Born of Hope en yndied is de film lang om let op ynternet te sjen.
 
Justerjûn wie de premjêre fan de film dan ek by ús thús en haw de film mei in soad wille besjoen. Fansels om’t ik de akteurs werkende fan ús besite oan West Stow, mar ek om’t it prachtich filme is. Dat seit wat oer de kapasiteiten fan de produsinte en regisseur Kate Madison, want in film meitsje - ynklusyf cgi-effekten  - foar 25 tûzen pûn is hjoed-de-dei eins net mear te dwaan.
 
Oh ja, de sêne dêr’t wy de opnamen fan bywenne hawwe sit op krapoan 14.30 minuten yn ‘e film. Harkje goed, want tusken de dialooch troch is  ús bydrage te hearren: stiltme. De stiltme fan twa lytse bern, dy’t fan heit en mem gjin kik jaan mochten.....

​Voor de deur stond een mooi meisje van een jaar of zeventien. Lang, blond haar en grote ogen, maar wat me opviel was dat ze geen make-up, maar wel een rok droeg. Foute boel dus. Inderdaad wilde ze graag even met me praten.  Ik keek over haar schouder de straat in en zag de meer stereotype handelsvertegenwoordigers van god een eindje verderop staan. Vrouwen met hoofddoekjes, mannen met schoudertassen en kleine kinderen in buggy's.

“Weet u wel”, stak ze van wal, “dat wetenschappers hebben uitgerekend dat de kans dat de wereld bij toeval is ontstaan uit een oersoep, één op de zestig miljoen is?” Ik luisterde maar half, afgeleid als ik was door een enorm gevoel van medelijden met dit mooie blonde meisje voor mijn deur. Met haar uiterlijk kon ze iedere vent om haar vinger winden, maar dat plezier was er voor haar niet bij. Over tien jaar zou ze er twintig jaar ouder uit zien. De huissloof van een christenbroeder die haar als een broedkip in zijn legbatterij zou afbeulen met minstens vijf bevallingen.
 
“Nee, dat wist ik niet”, antwoordde ik eerlijk. Aan haar gezicht zag ik dat ze bijna opgelucht was. Ze graaide in haar tas.
“Ik heb een foldertje waarin meer staat over de waarheid van het scheppingsverhaal”, en ze keek me aan met haar lieve, mooie, grote ogen die toch ook een beetje droevig stonden.
 
Natuurlijk nam ik het foldertje aan. Het ging wel tegen mijn principes in, maar wat moest ik anders? Ik ben ongevoelig voor reclame-uitingen, communicatiestrategieën en marketingoffensieven, maar hier stond ik machteloos. Ik zou toch niet door twee grote, lieve en droeve ogen meegezogen worden in de wereld van gezangenbundels, bijbelgroepjes en kleding uit een parallel universum?
“Staat er in het foldertje ook hoe groot de kans is, dat er een wezen boven de aarde zweefde, licht, water, dieren en mensen maakte, met het knippen van zijn vingers? Is die kans ook berekend?”
 
Ze kreeg rode vlekken in haar hals en begon te stamelen dat ze dat niet zeker wist. Ze zei dat ze dat misschien kon navragen, maar dat ze dit ook nog niet zolang deed. Ze draaide zich om en ging weg. Ik voelde een stomp van spijt in mijn maag. Was haar droeve blik niet eigenlijk een wanhopig vragende blik om hulp? Wat zou er zijn gebeurd als ik haar naar binnen had gehaald en haar had laten onderduiken, weg van haar ouders en de voorganger van de gemeente?
Toch zei ik niets om haar tegen te houden. Ze liep terug in de klauwen van een kerk die met foldertjes zwaaide met wetenschappelijk feiten, maar die haar nooit naar een universiteit zou laten gaan. Ik stond daar maar als een zoutpilaar met een foldertje in mijn handen dat regelrecht naar het oud papier zou gaan en keek haar na.
 
Morgen zou ze weer in de kerk zitten en volgende week ook en wie weet hoe lang. Toch hoop ik dat ik met mijn brutale opmerking een klein zaadje van twijfel heb geplant, dat is uitgegroeid tot een eik van heidenschap. Ik hoop dat ze het heeft kunnen opbrengen met haar kerk te breken, een wilde studententijd te beleven en zelf voor een leuke vriend, of nog beter, een vriendin te kiezen, met wie ze lang nog lang en gelukkig zou leven.
 
Kon ik de kans erop maar berekenen.