De kletzie (1)

​Al twee keer bezocht ik in het Fries Museum de tentoonstelling 'Vrijheid, Vetes en Vagevuur' over de middeleeuwen in de Friese landen. Als gemankeerd historicus vertelde ik mijn gezelschap deze verhalen die in de tentoonstelling niet aan bod kwamen

De PR van de tentoonstelling in september 2022 werd opgehangen aan het verhaal van de kletzie. De polsstok die ook als speer gebruikt kon worden. Bij binnenkomst ligt dan ook de grafsteen van Eppo uit Rinsumageest met de afbeelding van de hoofdeling mét een kletzie in zijn handen. Verderop hangt aan het plafond een replica van zo'n polsstokspeer.

Poten van kletzies uit het depot van het Fries Museum. Jarenlang werd gedacht dat het kandelaren waren. Met deze poten onderaan een kletzie werd voorkomen dat de polsstok in de moerassige bodem wegzonk.

​Wat er in de tentoonstelling niet bij verteld wordt is het verhaal over de rol van Friezen in de middeleeuwse veldslag.

​In de middeleeuwen verzamelde een keizer, koning of hertog altijd een leger uit de aan hem onderdanige volken en landsdelen. Dat kon dus betekenen dat een leger bestond uit een bont gezelschap van nationaliteiten, waaronder bijvoorbeeld Friezen. Die Friezen waren toen al erg lang, vergeleken bij andere volken. Daarbij droegen ze ook nog hun lange kletzies, soms wel drie meter lang. Doordat ze al gauw twee koppen boven de rest van het leger uitstaken én die lange speren droegen, vielen ze aan de andere kant van het slagveld goed op.

En zorgden daarmee voor flinke onrust bij de vijand.

Want de Friezen wilde je niet tegenover je hebben. De Friezen waren ruig en ongeciviliseerd. Het was in die tijd immers gebruikelijk dat edelen die meevochten in een veldslag niet gedood zouden worden. Die werden hooguit geciviliseerd gevangen genomen en dan werd er losgeld voor gevraagd. Edelen begonnen dan ook vol zelfvertrouwen aan een veldslag. De boeren, het klootjesvolk werd doodgeslagen, zijzelf in het ergste geval slechts een jaar in een toren gevangen gehouden.

Tenzij de Friezen meededen.

De Friezen hadden niks met adel. Zij hadden zelf een vrij egalitaire samenleving, waarin wel standsverschil was, maar er was geen graaf of hertog die over hen de baas kon spelen. Er was dus geen ontzag voor het gezag van de adeldom op het slagveld en ze sloegen een hertog te paard dus net zo gemakkelijk dood als een boereninfanterist.

Voor de eigen legeraanvoerder waren de Friezen dan ook een wenselijke aanvulling in de gelederen, maar ze waren ook moeilijk te controleren en aan te sturen. Hoe beestachtig het beeld van een middeleeuwse veldslag misschien voor ons ook is, er was wel degelijk spraken van strategie en tactiek. Eerst boogschutters hun werk laten doen. Dan een deel van de voetsoldaten naar voren sturen. Cavalerie vanuit de flank, enz.

Daar hadden de Friezen echter he-le-maal geen zin in, dat gedraal.

De houding van de Friezen laat zich omschrijven met 'waar is de vijand? Daar is de vijand!' Ingewikkelder werd het voor hen niet en ze stormden dan met hun lange lijven, met hun kletzies in de aanslag en ongetwijfeld luid schreeuwend, naar de overkant van het slagveld.

Of de legeraanvoerder daar nou bevel voor gegeven had of niet.

'In amente prevolans', schreef men in die tijd over de Friezen. Als een gek naar voren stormend.