Bowser

Ik was twaalf en fietste voor het eerst naar de vliegbasis Leeuwarden om te vliegtuigjekijken, ook wel vliegtuigspotten genoemd. Het regende, dus ik fietste in mijn gele regenpak van de wijk waar ik woonde, in het zuiden van Leeuwarden, richting het dorp Jelsum. Overigens, wat ik nu regenpak noem, was een zwaar, dik oliepak. Ik zag er waarschijnlijk eerder uit als een beroepsvisser dan een scholier, maar zoals dat heet: andere tijden…
 
Langs de weg van Leeuwarden naar Stiens parkeerde ik de fiets tegen een hek en liep het veld in. Aan het eind van het veld stonden de grote gele lampen die nog buiten de hekken van de vliegbasis stonden, aan het begin van de landingsbaan. Het leek me een uitermate geschikt plekje om de binnenkomst van F-16’s af te wachten. Daar zouden ze immers precies langskomen.

Mijn vader (bovenste 'rij') met zijn collega's van de POL, ergens laat in de jaren '70

F-16, Luchtmachtdagen 2016

De eerste Nederlandse F-35's op de Luchtmachtdagen in 2016

Na afloop zou ik een kilometertje of twee terugfietsen naar de Kampweg en bij de poort van de vliegbasis wachten tot mijn vader om half vijf uit zijn werk zou komen. Samen zouden we naar huis fietsen. In de loop van de jaren zou ik dat verschillende keren doen: kijken hoe vanaf twintig over vier tientallen militairen zich op de fiets voor het hek verzamelden. Om half vijf deed iemand van de Luchtmacht Bewaking dan het hek open en een klein legertje geüniformeerde fietsers zou wegspatten als bij de start van een wielrenetappe.
 
Als kind raakt ik gefascineerd door het werk van mijn vader. Op verschillende manieren nam hij zijn werk ‘mee naar huis’. Bijvoorbeeld als hij het huisorgaan van de Koninklijke Luchtmacht ‘De Vliegende Hollander’ uit de kantine inpikte en thuis aan mij gaf. Ooit – ik denk rond 1974 - stond hij zelf op de cover ervan. Een foto van hem en een collega die samen een Starfighter aftankten.
 
Geregeld had hij ook dienst en had zijn ‘kastje’ naast het bed staan. Een soort pieper uit het stenen tijdperk. Als het afging sprong hij in de Eend en reed naar de vliegbasis, meestal om de SAR-helikopter af te tanken die dan een nacht- of weekendvlucht met een patiënt van de Waddeneilanden had gemaakt. Op die manier werd hij ooit ook opgeroepen om bij nacht en ontij de Starfighters te tanken voor hun schijnaanvallen op de gekaapte trein bij De Punt.
 
Legendarisch – voor mij – was de keer dat hij bij een grote oefening zijn gevechtsuitrusting, inclusief de Uzi mee naar huis nam. Waarschijnlijk was het idee dat dat in tijden van oorlog ook zo zou gaan (heb je je spullen thuis vast bij je als de pleuris uitbreekt), maar ik denk dat zoiets tegenwoordig niet meer gebeurt, wapens mee naar huis. Voor mij een belevenis, want als jongetje van een jaar of zeven is er weinig leuker dan een vader die je vraagt of je een halfautomatisch wapen wilt vasthouden om te voelen hoe zwaar het wel niet was.
 
Behoorlijk zwaar ontdekte ik met mijn breedste grijns.

Pa

De administratie in een plakboek: lijst met alle Leeuwarder F-16's met registratienummer (J-212 t/m J-271, + is neergestort, rode stip is dat ik het ooit heb zien opstijgen of landen)

Maar het leukst waren de bezoekjes aan de vliegbasis. Eind jaren zeventig kon dat nog, dat je je kinderen eens een keertje meenam, bijvoorbeeld in het weekend als hij de helikopter moest aftanken. Dan reden we een rondje rond de vliegbasis in zijn ‘bowser’, zijn truck met oplegger vol kerosine en keek ik vol bewondering hoe mijn vader met machtige zwaaien aan het platte stuur draaide terwijl ik me vasthield om niet van de hoge stoel af te rollen tijdens de best wel hobbelige ritten. Autogordels deden we nog niet aan in die tijd.
 
De komst van de eerste F-16 in juni 1979 was groot nieuws, niet in de laatste plaats omdat activisten  van de antimilitaristische beweging Onkruit bij een van de poorten demonstreerden en door de brandweer werden weggespoten. Ik vond de komst van de eerste F-16 een grote happening en begreep helemaal niet waartegen geprotesteerd werd (’relschoppers!’). Enkele weken later was ik met mijn vader en broertje op de vliegbasis, we reden een rondje in de bowser en konden daarna uiteindelijk in de shelter (betonnen schuur) bij de spiksplinternieuwe F-16 kijken.
 
Ik knipte de mooiste foto’s uit De Vliegende Hollander en prikte ze met spelden in het behang op mijn slaapkamer of plakte ze in een plakboek. Vanaf mijn twaalfde ging ik dus enkele jaren lang geregeld vliegtuigspotten bij Marssum of Jelsum. In een aantekeningenboekje hield ik bij welke toestellen ik had gezien. Meer zat er niet in, want anders dan ‘echte’ spotters had ik geen fototoestel of scanner om de communicatie tussen de verkeerstoren en vliegers te kunnen meeluisteren. Wat ik wél had (en de professionele spotters niet) was mijn vader die soms langsreed in zijn bowser en dan even stopte voor een praatje door het hek heen en mij dan kon vertellen of er nog toestellen onderweg waren, of dat het voor vandaag afgelopen was en ik net zo goed naar huis kon gaan.

Ik heb aan die periode- die duurde van ongeveer mijn achtste tot mijn veertiende - een levenslange guilty pleasure overgehouden. Ik kan nog altijd vliegtuigtypes van grote afstand herkennen waar anderen alleen een vaag stipje zien. Met mijn zoon bezocht ik de Luchtmachtdagen en zo nu en dan militaire musea, tot ook hij wat ouder werd en zijn interesse erin verloor.
 
Overigens was mijn vader geen fanatiek militair. Ooit, in de tijd dat de Koude Oorlog nog onder vriespunt was, vroeg ik hem bezorgd wat er met hem ging gebeuren als er oorlog kwam. Hij stelde me gerust: ‘dan vraag ik eerst, “waar is de vijand”? En als ze dan zeggen “daar”, dan loop ik heel hard de andere kant op.’ Het werkte. Ik was gerust.
De oorlogsoefeningen waren ook niet bepaald zijn ding. Hij kon trots vertellen dat hij de hele duur van de oefening met een collega op het dak van een hangar had liggen luieren, net zolang tot op de baan voor de hangar zoveel ‘vijanden’ waren verzameld en zij vanaf het dak konden roepen: ‘pang, pang, ‘pang, allemaal dood!’
 
Genoeg ruimte voor mij om jaren later zonder problemen met mijn vader militaire dienst te weigeren op grond van gewetensbezwaren.
 
Slechts één keer is hij uitgezonden. Tegen het eind van zijn diensttijd (hij kon nog met 55 jaar met pensioen!) brak de Kososvo-crisis uit en werd een squadron Leeuwarder F-16’s met grondpersoneel gestationeerd op de Italiaanse vliegbasis Amendola. Grootste wapenfeit voor hem: het leren eten van pizza. In Italië! Hij had het tot dan toe altijd vermeden.
 
Afgelopen week reed ik in de auto van Stiens naar Leeuwarden. Bij Jelsum daalde een spiksplinternieuwe F-35 en vloog vlak voor de auto langs. Ik keek naar de lampen voor de landingsbaan en zag een twaalfjarig jongetje in een geel oliepak dat van de ene naar de andere kant van het veld rende en zich in paniek plat in het gras liet vallen. Nooit had hij erop gerekend dat F-16’s zo ver-schrik-ke-lijk laag over zouden komen. Het snerpende geluid, het felle licht van de landingslichten bij de wielen die zo rakelings langs mijn hoofd scheerden en zelfs de hitte van de uitlaat van de motor die voelbaar was, zo angstaanjagend dichtbij! Al met al viel het natuurlijk wel een beetje mee, hoe rakelings het allemaal was en ik hoopte maar dat niemand mijn aanstellerij daar had gezien en liep naar mijn fiets terug.
 
Maar mijn regenpak was wel lekker droog geblazen….