​De ontdekking van het Fries (1): Wales

​Ik ben opgegroeid in een ietwat diffuse taalsituatie. Hoewel thuis, op school en in de kerk Nederlands werd gesproken, was het Fries zelfs in Leeuwarden nooit ver weg. In de familie van mijn moeders kant werd vrij veel Fries gebruikt, zeker door mijn favoriete neef A die op het platteland woonde. Mijn vader sprak vooral Luwadders met zijn familie, een eeuwenoude mengvorm van Hollands en Fries.

Cymru/Wales

Tweetalige brochure

Tweetalige parkeerbonnen!

Als liefhebber van Geef Frysk (hij sprak het graag, kon het lezen én schrijven) kon hij lacherig doen over het Fries van mijn moeder en haar familie. Dan lachte hij om haar ‘skolle’ (school) en ‘skunnen’ (schoenen), want dat moest natuurlijk ‘skoalle’ en ‘skuon’ zijn. Ik begreep als kind al dat er verschillende soorten Fries waren en nu weet ik: aangezien mijn moeder is opgegroeid in Bantega, Lemmer en Sneek,  sprak ze Súdwesthoeks Fries. En Snekers, trouwens, net als het Luwadders een vorm van Stadsfries. Mijn vader sprak – vrij ongebruikelijk voor een Leeuwarder - Klaaifrysk (en Luwadders).
 
Ondanks de nabijheid van het Fries en Stadsfries besloten mijn ouders alleen Nederlands met hun kinderen te spreken. Nu is Leeuwarden een vrijwel Nederlandstalige stad en zoals gezegd, kerk en school waren ook Nederlandstalig, maar er was meer. Mijn vader legde me ooit uit dat de keuze voor het Nederlands ook was ingegeven door het idee dat zijn kinderen daar later meer aan zouden hebben in het onderwijs en bij het vinden van werk. Mijn moeder vertelde kort geleden dat voor haar een ervaring van lang geleden meespeelde. Ooit wist ze in gezelschap het Nederlandse woord voor ‘tsiis’ (kaas) niet en vroeg tot hilariteit van de anderen om de kese. Ze schaamde zich en wilde dat haar kinderen besparen.
 
Het was overigens niet zo dat mijn ouders een hekel hadden aan het Fries. Juist niet. Zeker mijn vader liet graag horen hoe mooi de Friese taal was door te pas en te onpas Friese woorden en uitdrukkingen in het rond te slingeren. Doordat ze beide Fries en Stadfries met hun familie praatten, leerde ik het als vanzelf goed verstaan en kon on-Nederlandse lettercombinaties als in ‘strjitte‘ of ‘skriuwe’ met gemak reproduceren. Ik sprak het alleen nooit, want ze wilden graag dat hun kinderen met het Nederlands opgroeiden.
 
Het is ze aardig gelukt. Randstedelingen wilden me later nog wel eens vertellen dat het aan mijn Nederlands niet te horen was dat ik uit Friesland kwam. Ik vatte dat dan op als een compliment en zo was het waarschijnlijk ook bedoeld.
 
In 2003 reed ik de grens tussen Engeland en Wales over en dat simpele feit was een ‘life-changing event’.
 
In Engeland was ik gewend aan het woord ‘SLOW’ dat voor scherpe bochten op het asfalt was geschilderd. Tijdens de vakantie van 2003 reden we met de auto vanuit het Peak District naar Wales. Waar we precies de grens met Wales waren gepasseerd was ons niet helemaal duidelijk, maar dat we inderdaad in Wales waren, was klip en klaar toen bij een scherpe bocht weer ‘SLOW’  op de weg was geschilderd, maar nu in combinatie met een tweede woord: ‘ARAF’. Waarschijnlijk waren we nog geen vijf minuten in Wales en ik had mijn eerste woordje Welsh al geleerd.
 
En dat was niet alles. Bij het boodschappen halen viel op dat zelfs de bordjes op de schappen tweetalig waren: Engels en Welsh. Datzelfde gold voor een foldertje over Harlech Castle: tweetalig. En hoewel ik (afgezien van Araf) geen woord Welsh kende, werd ik er erg vrolijk van. Het leek de gewoonste zaak van de wereld. Ze praten hier Welsh, dus hun informatie delen ze ook in het Welsh. Ik vond het prachtig, maar vond mezelf ook wel een grote lapzwans omdat ik in mijn eigen tweetalige land (ie. Friesland) alleen Nederlands gebruikte.
 
Na de zomervakantie heb ik een aantal Friestalige collega’s benaderd met de vraag of ze voortaan met mij ook Fries wilden spreken. Hoewel het in het begin onwennig was, lukt dat steeds beter. Voor mijzelf was het aanvankelijk lastig. Mijn gedachten waren Nederlands, dus voordat ik ze in het Fries kon uitspreken, moest ik dat voor mezelf vertalen. Het heeft enkele jaren geduurd voordat ik die gedachten in een vloeiend Friese beweging kon uitspreken en nog weer enkele jaren voordat ik ook in het Fries begon te denken.
 
Pas na tien jaar wist ik dat ik de Friese taal volledig beheerste toen ik het volgende telefoongesprekje voerde:
“Goedemorgen, u spreekt met ….”.
Ik: “Dag, u spreekt met Johannes Beers; ik zou u even terugbellen.”
“Ja goeiedei, moai dat jo even skilje.”
"Ik: “Ah, it kin ek yn ’t Frysk, hear ik.”
“Ja, ik tocht: oan de tongfal te hearren, dat moat wol yn ’t Frysk kinne”.
 
Ik heb dat maar als een compliment opgevat en zo was het waarschijnlijk ook wel bedoeld.